Metody i techniki diagnozowania stanowisk roboczych i warunków pracy , Methods and techniques for diagnosing workplaces and working conditions

Zarówno w Polsce jak i na świecie stosowane są także inne popularne metody i techniki diagnozowania stanowisk roboczych i warunków pracy. Należą do nich m.in.:

• metody badań ankietowych,
• listy kontrolne,
• metody badań testowych,
• metody wskaźnikowe,
• metody punktowo-wskaźnikowe,
• metody analizy sieciowej,
• metody bilansowe.

Poniżej omówiono dokładniej kilka z powyższych metod.

Badanie ankietowe to jedna z najprostszych metod badawczych ergonomii. Polega ona na udzielaniu pisemnych odpowiedzi na pytania (swobodnych w swej treści) lub wyborze którejś z dołączonych odpowiedzi. Metoda ta posiada jednak wady i zalety. Jest łatwa w przeprowadzeniu, ale do każdego badania należy tworzyć ankietę od nowa (brak uniwersalności). Pytania mają różny stopień szczegółowości i dodatkowo często występuje  problem z analizą wyników, ponieważ odpowiedzi ankietowanych mogą być bardzo rozbieżne.

Listy kontrolne są rozszerzoną formą ankiety, stosowaną najczęściej w badaniach ergonomicznych. Celem stosowania takiej listy jest analiza oraz ocena różnych czynników pracy i wydajności pracy. Listy kontrolne zawierają pytania dotyczące stanowisk pracy, maszyn, urządzeń oraz uciążliwości pracy i jej warunków. Metoda ta polega na analizie pracy na stanowisku roboczym i odpowiedzi na pytania dotyczące różnych sfer pracy. Można wymienić wiele rodzajów list kontrolnych. Najbardziej znaną i uznaną jest lista opracowana przez G.C. Burgera, tzw. Lista Kontrolna Ergonomicznej Analizy Układów (Ergonomic System Analysis Checklist, w skrócie ESAC). Listę te nazywa się także Listą Dortmundzką ze względu na miejsce jej pierwszego zaprezentowania (Kongres IEA w Dortmundzie w 1964r.).

Lista Dortmundzka  pierwotnie składała się z 10 pytań wstępnych oraz grupy 135 pytań podstawowych (oznaczonych literą A) i 188 pytań szczegółowych (oznaczonych literą B). Była to lista bardzo obszerna, wnikliwa i trudna w praktycznym zastosowaniu, dlatego w późniejszym okresie jej pytania uległy skróceniu i uporządkowaniu tematycznemu, w wyniku czego powstała nowa lista Check Ergonomics Test II – CET II. Do znanych list należą również listy K.F.H. Murrela, lista CBKO, Ergonomiczna Lista Problemowa (ELP) L. Pacholskiego.

Check Ergonomics Test II służy jako narzędzie do przeprowadzania ergonomicznej analizy i oceny już istniejących stanowisk pracy oraz prototypów maszyn i urządzeń. W skład tej listy wchodzi 11 pytań ogólnych, 68 pytań podstawowych (oznaczonych literą A), 138 pytań szczegółowych typu B, 99 pytań szczegółowych typu C, 45 pytań szczegółowych typu D. Pytania podzielono na cztery kategorie: A, B, C, D, zależnie od stopnia szczegółowości. Pytania te dodatkowo są pogrupowane tematycznie w sześć grup. 

Lista kontrolna K.F.H. Murrela jest listą kierowaną do projektantów w celu oceny i poprawy prototypów urządzeń technicznych. Zawiera 11 pytań, na które powinien odpowiedzieć projektant.

Wszystkie rodzaje list kontrolnych są łatwe w użyciu, przez co są powszechnie stosowane. Główną ich wadą jest jednak czasochłonność takiego badania. Na dokładne przebadanie stanowiska przy pomocy „check-listy” potrzeba nawet kilkunastu dni pracy. Dlatego zaistniała potrzeba stworzenia takiego układu problemów, aby pytania nie mające żadnego związku z badanym stanowiskiem pracy eliminowały automatycznie stawianie innych, wiążących się tematycznie pytań.

Badanie testowe to procedura mająca na celu uzyskanie informacji o cechach badanego zjawiska. Badanie to poprzez precyzyjne pytania zmniejsza dowolność odpowiedzi. Metodę tą stosuje się  podczas organizowania i przygotowywania stanowisk pracy. Arkusze testowe wypełnia się podczas bezpośredniej obserwacji. Jedną z metod testowej oceny jest metoda opracowana przez J. Piontka. Metoda ta opiera się na „Karcie analizy stanu organizacyjnego stanowiska”. Karta zawiera 49 czynników  (podzielonych w cztery podgrupy) oddziałujących na człowieka w procesie pracy. O poziomie warunków pracy decyduje suma oddziaływań poszczególnych czynników składowych.

Kolejną metodą badań ergonomicznych jest metoda wskaźnikowa. Oparta jest ona na metodach matematycznych i pozwala dzięki temu na bezpośrednie porównywanie jednych wyników z innymi. Sposób przeprowadzania badania polega na dokonywaniu obliczeń wg odpowiednich wzorów matematycznych, a następnie wyniki porównuje się ze specjalnymi wskaźnikami. Do metod wskaźnikowych możemy zaliczyć takie metody jak: metodę taksonomii, system S-KOP [T. Strzelecki].

Jedną z częściej stosowanych metod jest metoda bilansowa. Polega na mierzeniu czasu pracy, na podstawie którego ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych o charakterze przemysłowym. W czasie badania dokonuje się migawkowych obserwacji badanych stanowisk i oblicza procentowe udziały ustalonych elementów pracy na stanowisku. Dzięki temu można ustalić rezerwy produkcyjne tkwiące w danym miejscu pracy. Metodą tą można dokonać wstępnej oceny stanu organizacji w poszczególnych oddziałach i wydziałach zakładu.